De laatste maanden van haar leven, wanneer Elisabeth Catez zich ervan bewust is dat ze binnenkort zal overlijden, schrijft ze vier geestelijke traktaten:

1. Le Ciel dans la foi (eerste helft augustus 1906, voor haar zus Marguerite)

2. Dernière retraite (tweede helft augustus 1906, op verzoek van Mère Germaine)

3. La grandeur de notre vocation (september 1906, voor haar vriendin Françoise de Sourdon)

4. Laisse-toi aimer (eind oktober 1906, voor Mère Germaine)

In de traktaten vinden we sporen van wat ze deze periode leest; Paulus, de Apocalyps, werken van Johannes van het Kruis en Ruusbroec. In Le Ciel dans la foi (De Hemel in het geloof) staan ook citaten van en reminiscenties aan Lacordaire, Bossuet, Albertus Magnus, Teresa van Avila, een brief van père Vallée en een aantekening van kanunnik Gaume. Elisabeth schrijft dit geschrift met toestemming van haar priorin, tijdens slapeloze nachten vanaf haar ziekbed in de eerste helft van augustus 1906, in een hardcover schriftje met 114 pagina’s (waarvan 70 beschreven) van 18,3 bij 10,7 centimeter, voor haar dan drieëntwintigjarige zus die het twee maanden na haar overlijden via Mère Germaine zal ontvangen.

 

Tussen Elisabeth en haar zus bestaat een vriendschap die zich, naast bezoeken van Marguerite aan de Karmel, uit in een briefwisseling. De laatste brief is gedateerd op 14 september 1906. Elisabeth duidt zich onder andere in deze brief als haar geestelijk moeder (Œuvres Complètes, p.90.752-753). In Le Ciel dans la foi beschrijft ze voor Marguerite, die sinds oktober 1902 gehuwd is met de bankier Georges Chevignard en inmiddels moeder van twee kleine kinderen, de roeping van iedere gedoopte christen tot de hoogste heiligheid en de weg tot vereniging met God ofwel de gelijkvormigheid aan Christus geduid als Laudem gloriae. Elisabeth heeft dit beeld uit Ef. 1,12; ‘opdat wij, die reeds tevoren onze hoop op Christus hadden gevestigd, tot lof van zijn heerlijkheid zouden zijn.’ Ze vermeldt het altijd in de accusativus zoals het vermeld staat in de Latijnse tekst die zij gebruikt. Het staat voor haar voor de mens die zijn roeping tot vereniging met God heeft bereikt en in de hemel de naam Laudem gloriae zal ontvangen (vgl. Œuvres Complètes, p.127).

 

De priorin gebruikt dit traktaat als één van de bronnen bij het schrijven van de Circulaire die onder de karmelkloosters verspreid wordt na Elisabeths overlijden en de biografie Souvenirs. Zij geeft het geschrift de naam Comment on peut trouver le Ciel sur la terre, door Philipon verkort tot Le Ciel sur la terre. Deze titel is door De Meester in zijn Œuvres Complètes vervangen door Le Ciel dans la foi, omdat dit volgens hem meer past in Elisabeths visie en zij ook zelf deze zinsnede in haar brieven heeft gebezigd. Onder deze laatste naam is het heden ten dage bekend (vgl. Œuvres Complètes, p.90.96-97). Samen met O mon Dieu Trinité en Dernière retraite vindt het vanaf het begin waardering en verspreiding, onder andere via de vele uitgaven en vertalingen van de Souvenirs en Philipons boek (1937). Von Balthasar schrijft in zijn Schwestern im Geist (p.364): ‘Die ‘Letzten Einkehrtage’ und ‘Der Himmel auf Erden’, Elisabeths geistlichen Testament, zeigen sie auf der Höhe ihres selbstsicheren Könnes […] Hier allein sollte man Elisabeths Wort fassen, alles Frühere nur als Ansatz und Vorstufe gelten lassen.’

In de eerste helft van augustus 1906 overhandigt Elisabeth Le Ciel dans la foi aan haar priorin. Korte tijd later vraagt ze haar om toestemming om vanaf de avond van 15 augustus haar jaarlijkse retraite in te gaan om zich voor te bereiden op het eeuwig leven. De priorin vraagt haar om haar geestelijke inzichten op te schrijven. In de tweede helft van augustus trekt Elisabeth zich in de ziekenkamer terug en noteert haar ideeën met inkt in een klein hardcover notitieboekje met 116 pagina’s van 12,8 bij 8,5 centimeter. Het handschrift verraadt haar fysieke uitputting. Ze overhandigt het op 24 september aan Moeder Germaine. Het is niet duidelijk of zij er ook na haar retraite aan gewerkt heeft of dat het een tweede redactie is van een eerdere versie. Het exemplaar dat ze aan de priorin geeft, is verpakt in een bruin papier waarop geschreven staat; Dernière retraite de Laudem Gloriae ofwel Laatste rustplaats van Laudem gloriae. Het is met de titel Dernière retraite (Laatste retraite) opgenomen in de Œuvres complètes (p.153-188). Dit traktaat wordt onder andere weergegeven in:

- Souvenirs (p.305-338)

- Gabriël der H. Maria Magdalena, Zuster Elisabeth der Drieëenheid. Karmelietes van Dijon (1880-1906), Herinneringen. Naar het Fransch als ‘Laatste retret van “Laudem Gloriae”’ (p.253-292)

- Alfons van de Moeder van Smarten, Een Loflied aan God, De dienares Gods Zuster Elisabeth van de H. Drieëenheid (Ongeschoeide Carmelietes) 1880-1906 als ‘De Laatste Retraite van Laudem Gloriae’ (p.289-321)

- M.M. Philipon, De geestelijke leer van zuster Elisabeth van de H. Drieëenheid als ‘Laatste retraite van “Laudem gloriae”’ (p.315-347)

- Élisabeth de la Trinité, Œuvres complètes. Édition critique réalisée par le Père Conrad De Meester carme als ‘Dernière retraite’ (p.153-188)

- Elisabeth van Dijon, Geschriften als ‘Laatste retraite’ (p.397-426)

 

Samen met O mon Dieu Trinité en Le Ciel dans la foi vindt het van begin af aan waardering en verspreiding. Het wordt gelijk vanaf de eerste editie van de Souvenirs (1909) bijna volledig gepubliceerd en geduid als Elisabeths meesterwerk. Philipon vermeldt in zijn studie De geestelijke leer van zuster Elisabeth van de H. Drieëenheid (p.315, voetnoot 1) dat wanneer men haar diepste gedachten wil kennen, men naar dit geschrift moet gaan. Hij duidt het als haar kleine mystieke summa, het merg van haar geestelijke leer, als een ware verhandeling over de omvormende vereniging, zoals zij ze opvatte in de lijn van haar hoogste roeping tot ‘lof van de glorie’. Ze laat er volgens hem een levensprogramma in na voor elke ‘lof van de glorie’ die later in haar voetspoor zal willen treden op de weg van een heiligheid die zich zelf volkomen vergeet en geheel gericht is naar de allerzuiverste glorie van de Drieëenheid. Ook De Meester waardeert het in hoge mate. De term meesterwerk acht hij echter niet gepast. Deze doet teveel denken aan iets dat men doet, terwijl het volgens hem geboren is uit een dorst naar de totale waarheid in God, als een geschenk diep in de meest intieme vezels van het hart aan de Ene gekruisigd uit liefde (Œuvres Complètes, p.146.152). Hier treedt de polemiek tussen De Meester en theologen als Philipon en Von Balthasar aan het licht omtrent de vraag naar de verhouding tussen spiritualiteit en theologie in het denken van Elisabeth, evenals het denken waarin haar als vrouw seksestereotiepe eigenschappen worden toegeschreven als begenadiging (versus eigen verdienste en studie) en emotionaliteit (versus rationaliteit). Onomstreden is dat Dernière retraite de totaliteit van Elisabeths denken uitdrukt en haar innerlijk leven van dat moment goed weergeeft. De fundamentele thema’s van haar denken komen erin terug. Volgens de gangbare receptie zijn drie kenmerken van haar denken erin samengevloeid. Het wordt getypeerd als trinitair, christocentrisch en mariaal; ‘Hoe meer je in gemeenschap met de Drieëenheid leeft, des te meer tracht je gelijkvormig te worden aan Christus, des te meer ook ben je mariaal. Geheel ontledigd van je kleine ‘ik’, helemaal gelijkvormig geworden aan de gekruisigde Christus, zal Januacoeli je binnenleiden in de schoot van de Drieëenheid.’ (vgl. Geschriften, p.396; Œuvres Complètes, p.146). In Dernière retraite de Laudem gloriae beschrijft Elisabeth haar visie op de deïficatie ofwel Gods reditus. Kernwoorden hierbij zijn ascese, inkeer, aanbidding, geloof, heiligheid, predestinatie, gelijkvormigheid aan de lijdende Christus, Gods wil en leven in een eeuwig nu.

Elisabeth schrijft La grandeur de notre vocation (De grootsheid van onze roeping) in september 1906 voor haar dan negentienjarige vriendin Françoise de Sourdon, dochter van gravin Georges de Sourdon, een goede vriendin van Elisabeths moeder. Dit geestelijk traktaat is geschreven in de vorm van een brief waarin Elisabeth antwoord geeft op een aantal vragen die Françoise haar in hun onderlinge correspondentie gesteld heeft. Elisabeth typeert zichzelf hierin als Françoises geestelijke moeder. Zij schrijft de brief met potlood op 12 pagina’s bestaande uit twee gevouwen vellen papier van 26,8 bij 21,5 centimeter en één van 26,8 bij 14,6 centimeter. Rond 9 september 1906 beëindigt Elisabeth de brief waar zij dagen aan geschreven heeft. Het geschrift is ascetisch van toon. Elisabeth beschrijft de weg (levensprogramma) hoe los te komen van het zelf - ofwel ruimte te maken in de ziel voor het werken van God - om te kunnen voldoen aan de grootsheid van onze roeping als gedoopte christen, namelijk het leven in God en de gelijkvormigheid aan diens beeld, Jezus Christus.

 

 

Elisabeth Catez, La grandeur de notre vocation, paragraaf 4

Elisabeth schrijft Laisse-toi aimer (Laat van je houden) eind oktober 1906 voor Mère Germaine. Dit diepe, persoonlijke en rijke geschrift wordt pas in 1934 - na het overlijden van de priorin - gevonden. Het is met inkt geschreven op acht kleine pagina’s, gecreëerd door twee in tweeën gevouwen vellen papier van 26,9 bij 10,4 centimeter. Het is gestoken in een kleine enveloppe van 11,1 bij 7,2 centimeter waarop geschreven staat; ‘Secrets pour notre Révérende Mère.’ Op de achterzijde van de enveloppe bevindt zich een rode lakzegel. Volgens mondelinge overlevering binnen de Karmel sprak Mère Germaine wel eens over deze brief, maar liet zij deze nooit aan iemand lezen. Tussen beide vrouwen bestaat een bijzondere band; Elisabeth is de eerste postulant van Mère Germaine, haar eerste novice, de eerste geprofeste en de eerste die zal overlijden. In dit schrijven bedankt Elisabeth haar ‘geliefde Moeder, haar heilige priester’ voor haar middelaarschap en zegt haar op haar beurt in de Hemel een priesterschap te vervullen over haar ziel; ‘C’est l’Amour qui m’associe à son œuvre en vous…Si vous le lui permettez, votre petite hostie [dit Franse woord betekent zowel slachtoffer als hostie] passera son Ciel au fond de votre âme: elle vous gardera en société avec l’Amour, croyant à l’Amour… cette fois je serai votre petite Mère…’ (Elisabeth Catez, Laisse-toi aimer, paragraaf 3-4).