Biografie

De man die later in het Latijnse Westen bekend zou worden als Averroës werd op 14 april 1126 geboren in Cordoba, dat toen nog door de Almoraviden beheerst werd. Hij kwam uit een familie van malikitische rechtsgeleerden (één van de vier scholen van Islamitische jurisprudentie) en zou ook zelf als jurist bekend worden. Hij volgde standaard opleiding voor kinderen die in een dergelijk milieu geboren werden: hij bestudeerde Koranverzen, taalwetenschap, jurisprudentie en scholastische theologie. Daarnaast studeerde Averroes geneeskunde in Sevilla, onder Abu Jafar ibn Harun. Tijdens zijn studie kwam hij in aanraking met Arabische vertalingen van, en commentaren op de werken van Aristoteles. Het gedachtegoed van deze Griekse wijsgeer maakte een dergelijke indruk op hem, dat hij een groot deel van zijn leven besteedde aan het becommentariëren van zijn werk. In 1160, toen de Almoravidische heersers waren vervangen door de Almohadische dynastie, werd hij aangesteld als rechter van Sevilla. Hij zou ook in Cordoba en in Marokko als rechter dienen. Op latere leeftijd viel Averroës uit de gratie bij de Almohaden, waarschijnlijk omdat hij de vorst van Marokko in een geschrift niet volgens het protocol zou hebben omschreven. Averroës stierf in 1198 in Marrakesh, maar vanwege zijn invloed op het denken van de scholastieke theologen van de middeleeuwen, zou zijn gedachtegoed nog eeuwen voortduren.

Filosofie

Het is opvallend dat, hoewel hij een grote invloed heeft uitgeoefend op de scholastieke theologie van het Latijnse Westen, Averroës niet veel achting kon opbrengen voor de Islamitische theologen die zich bezighielden met de zogenaamde kalaam. Hij vond ze niet rationalistische genoeg; hun dialectische methoden konden zijn goedkeuring niet wegdragen. De rationele filosofen konden wel op zijn steun rekenen, in tegenstelling tot mystici, die naar zijn mening de debatten vertroebelen door het gebruik van metaforen en analogen, die door oningewijden voor letterlijke waarheid worden aangezien.

Het gedachtengoed van Averroës is vooral tot uiting gekomen in zijn talrijke commentaren op de werken van Aristoteles. Hij schreef drie soorten commentaren: kort, middellang en lang. Voor sommige werken van Aristoteles zijn alle drie de soorten commentaar geschreven en behouden (zie de bibliografie onder deze inleiding). De verschillende soorten commentaren verschillen niet alleen qua lengte, ook inhoudelijk zijn er verschillen aan te wijzen. De korte commentaren bestaan vooral uit een samenvatting of parafrase van het besproken werk. De middellange commentaren volgen de oorspronkelijke tekst en wijden slechts hier en daar uit met de persoonlijke mening van Averroës. De lange commentaren bevatten meestal naast de mening van Averroës ook nog samenvattingen van commentaren van Griekse en Arabische filosofen.

Averroës heeft zich beziggehouden met logica, metafysica, de dichtkunsten, ethiek, en de politieke filosofie. In zijn metafysica heeft hij zich uitgesproken over de emanatieleer en de wetten van oorzaak en gevolg. Ook heeft hij een uitgebreide zielsleer ontwikkeld, waarin hij onder meer stelt dat er geen afzonderlijke intellecten bestaan, maar dat er slechts een enkelvoudig intellect bestaat, dat door alle rationele wezens gedeeld wordt. Inzake de theologie heeft hij onder andere geschreven over de eeuwigheid van de wereld (waardoor een gegronde scheppingstheologie onmogelijk wordt). Buiten zijn commentaren op de werken van Aristoteles is vooral zijn Vernietiging van de vernietiging bekend, een polemisch commentaar op Al-Ghazali’s Vernietiging van de filosofen.

Belang voor het christendom

Pas tijdens de vierde kruistocht, die het einddoel niet bereikt, maar eindigt met de plundering van Constantinopel, heeft het Latijnse Westen weer toegang tot de oorspronkelijke teksten uit de Griekse oudheid. Tot die tijd konden Westerse filosofen en theologen slechts beschikken over de commentaren en vertalingen die in de Arabische wereld tot stand waren gekomen. Op het Iberische schiereiland, het toenmalige Al-Andalus waar de Arabische, Christelijke en Joodse culturen naast elkaar bestonden, werden deze Arabische werken in het Latijn vertaald, waarna zij over West Europa verspreid raakten. Het is mede dankzij de talrijke commentaren van Averroës dat het gedachtengoed van Aristoteles helder en duidelijk toegankelijk werd, zonder dat het op Neo-Platonistische wijze was geherinterpreteerd of geherformuleerd. De commentaren van Averroës hebben de scholastieke theologie in zoverre beïnvloed dat we op zijn minst kunnen zeggen dat bijvoorbeeld Thomas van Aquino een deel van zijn filosofie ontwikkeld heeft in een (vaak polemische) dialoog met Averroës. Hoewel de mening van Arabische filosofen als Averroës dus niet zonder meer werden overgenomen, hebben zijn wel voor een groot deel de onderwerpen bepaald van belangrijke discussies die tijdens de late middeleeuwen werden gevoerd. Het werk van Averroës heeft aanleiding gegeven tot een aantal interessante debatten: zo was hij van mening dat de wereld eeuwig was en schreef hij dat er maar één, enkel, universeel intellect bestond. De discussies onder Westerse theologen die hieruit voortkwamen hebben geleid tot een veroordeling van deze stellingen van Averroës door kerkautoriteiten.

Bibliografie

Logica

Kort commentaar op de Organon van Aristoteles
Commentaar op de Isagoge van Porphyrius
Commentaar op de Categoriën van Aristoteles
Commentaar op Over de interpretatie van Aristoteles
Commentaar op de Analytica priora van Aristoteles
Commentaar op de Analytica posteriora van Aristoteles
Commentaar op de Topica van Aristoteles
Commentaar op de Sofistische weerleggingen van Aristoteles
Commentaar op de Retorica van Aristoteles
Commentaar op de Poetica van Aristoteles
Lang commentaar op de Analytica priora van Aristoteles
Lang commentaar op de Analytica posteriora van Aristoteles
Vragen over de logica
Over al-Farabi over de Isagoge over genus en differentia
Over substantiële en bijkomstige universalia
Over de copula en de afgeleide zelfstandige naamwoorden
Over samengestelde en enkelvoudige predicaten
Vragen over de Analytica priora van Aristoteles [verscheidene werken]
Vragen over de Analytica posteriora van Aristoteles [verscheidene werken]

Natuurfilosofie

Kort commentaar op de Fysica van Aristoteles
Commentaar op de Fysica van Aristoteles
Lang commentaar op de Fysica van Aristoteles
Kort commentaar op Over de hemelen van Aristoteles
Commentaar op Over de hemelen van Aristoteles
Lang commentaar op Over de hemelen van Aristoteles
Kort commentaar op Over het ontstaan en het vergaan van Aristoteles
Commentaar op Over het ontstaan en het vergaan van Aristoteles
Kort commentaar op de Meteorologica van Aristoteles
Commentaar op de Meteorologica van Aristoteles
Commentaar op Over de dieren van al-Jahith
Hoofdstuk over dieren
Kort commentaar op Over planten van Nicolaas van Damascus
Vragen over de natuurfilosofie

Psychologie

Het boek van de ziel [een kort commentaar op Over de ziel van Aristoteles]
Commentaar op Over de ziel van Aristoteles
Lang commentaar op Over de ziel van Aristoteles
Commentaar op de Korte traktaten over de natuur van Aristoteles
Brief over de mogelijkheid van verbinding
Hoofdstuk over de verbinding van het abstracte intellect en de mens
Hoofdstuk over de verbinding van intellect en mens
Hoofdstuk over het intellect
Commentaar op het traktaat over het intellect van Alexander
Commentaar op het epistel over de verbinding van het intellect en de mens door Avempace

Diverse onderwerpen

Kort commentaar op de Metafysica van Aristoteles
Commentaar op de Metafysica van Aristoteles
Lang commentaar op de Metafysica van Aristoteles
Commentaar op de Ethica Nicomachea
Samenvatting van de Staat van Plato
Samenvatting van de Almagest van Ptolemeus

Bron: Tilburg School of Catholic Theology