Marcel Poorthuis, Vergeving van het onvergeeflijke: Over de filosofische Talmoedlezing van Emmanuel Levinas Jegens de ander, Amsterdam: Mastix Pers, 2010
Marcel Poorthuis vertaalde voor dit boek de filosofische Talmoedlezing ‘Jegens de ander’ van Emmanuel Levinas en voorzag deze van een inleiding en commentaren.
In de inleiding lezen we:
‘Niemand, zelfs God niet, kan vergeven wat ik mijn naaste heb misdaan.’ Met deze uitspraak komt de Frans-joodse filosoof Emmanuel Levinas op voor de integriteit van het slachtoffer. Als God een misdaad zou kunnen vergeven terwijl de medemens
die het slachtoffer van die misdaad is, onverzoend blijft, is dat pure gewelddadigheid. Alleen het slachtoffer zelf heeft het recht om aan te geven of en wanneer er sprake kan zijn van vergeving. Daar waar de religie (of een waarheidscommissie) zich aanmatigt om in de plaats van het slachtoffer te gaan staan, wordt het onrecht alleen maar vergroot. Hoe gemakkelijk is het om op te roepen tot vergevingsgezindheid, bijvoorbeeld voor oorlogsmisdadigers, als je zelf niet tot de getroffenen behoort! Nog één stap verder en de weigering van de getroffenen om vergeving te schenken wordt als het werkelijke probleem gezien. Alsof niet de dader maar het slachtoffer gevoelloos en hardnekkig is. Het echte kwaad hoeft niet met begrip tegemoet getreden te worden, want dan is het geen echt kwaad en niet in volle verantwoordelijkheid begaan.
Emmanuel Levinas heeft zich grondig met het vraagstuk van kwaad en vergeving beziggehouden. Zowel in zijn strikt filosofisch werk als in zijn Talmoedcommentaren (die overigens nauw verwant zijn aan zijn filosofisch werk) komt vergeving telkens naar voren als intermenselijke verhouding. Levinas verbindt zijn filosofische noties op verrassende wijze met de Talmoed, die voor veel lezers, niet-joods maar ook joods, een reputatie heeft dor en abstract te zijn.
De verzoening met God is eminente voorwaarde voor de verzoening met de naaste, maar – en hier blijft Levinas op hameren – kan niet de schuld van de ene mens jegens de ander uitwissen. Het gaat hier niet om een tekortschieten van de goddelijke verzoening, maar om de integriteit van de menselijke verantwoordelijkheid die gehandhaafd moet blijven. Het ritueel van verzoening – denk behalve aan Grote Verzoendag ook aan Eucharistie of Avondmaal – kan alleen dan werkzaam zijn als het impact heeft op mijn verhouding met de medemens.
