Het Bijbelboek Wijsheid van Jezus Sirach (ook wel bekend als Sirach, of onder de Latijnse naam Ecclesiasticus) is een Bijbelboek van grote omvang (51 hoofdstukken) dat behoort tot de deuterocanonieke of apocriefe geschriften. Het is geen onderdeel van de joodse bijbel, de Tanakh, maar wel van de Griekse vertaling van de Hebreeuwse bijbel, de Septuagint. Hoewel het oorspronkelijk in het Hebreeuws geschreven is, zijn er in die taal acht (onvolledige) manuscripten gevonden, waarvan een behoort tot de zogenaamde Dode Zeerollen. Tezamen vertegenwoordigen die teruggevonden Hebreeuwse teksten ongeveer 65% van het geschrift.

Inhoudelijk behoort het boek tot de zogenaamde wijsheidsliteratuur, waar bijvoorbeeld het Bijbelboek Prediker ook een goed voorbeeld van is. Het boek bevat spreuken, gegroepeerd naar inhoudelijke thema's, gezangen en gebeden. Het geheel is door een kleinzoon van Ben Sirach, voorzien van een proloog of inleiding.

Naamgeving en auteurschap

Het Bijbelboek Wijsheid van Jezus Sirach is vernoemd naar Jezus, zoon van Sirach, zoon van Eleazar. Het wordt meestal kort aangeduid als Sirach, als ben Sira, of men gebruikt de titel die het boek in de moderne Vulgaatvertaling van de bijbel draagt: Ecclesiasticus. In eerdere Vulgaatvertalingen werd het boek wel aangeduid als Liber Iesu fillii Sirach, wat letterlijk ‘boek van Jezus, zoon van Sirach’ betekent. In de Septuagint, de Griekse vertaling van het Oude Testament, is de titel van het boek slechts Sirakh (Σιραχ).

Er bestaat consensus dat Jezus ben Sirach, naar wie het boek vernoemd is, ook daadwerkelijk de auteur van het boek is. Ben Sirach heeft het boek waarschijnlijk in de tweede eeuw voor Christus geschreven in Jeruzalem.De Griekse vertaling door zijn kleinzoon is omstreeks 130-120 voor Christus in Egypte tot stand gebracht.

Plaats binnen het Oude Testament

Het Bijbelboek Wijsheid van Jezus Sirach is een van de zogenaamde apocriefe of deuterocanonieke boeken. Dit wil zeggen dat hun plaats binnen het christelijke canon niet vanzelfsprekend is: binnen de Rooms-katholieke en Orthodoxe tradities worden zij wel tot de canon gerekend, maar binnen de Protestantse traditie behoren zij niet tot de canon. De term apocrief is afkomstig uit het Grieks en betekent ‘verborgen’.

De term deutorocanoniek betekent letterlijk ‘behorend tot de tweede canon’ en wordt gebruikt in contrast met protocanoniek, wat ‘behorend tot de eerste/eerdere canon’ betekent, en niet-canoniek. Deze driedeling is als volgt opgebouwd: alle Bijbelboeken die terug te vinden zijn in de Tanakh, de Hebreeuwse bijbel, zijn protocanoniek. Bijbelboeken waarvan wel een Griekse vertaling is opgenomen in de Septuagint, de Griekse vertaling van het Oude Testament, maar die niet in de Tanakh voorkomen, zijn deuterocanoniek. Alle overige overgeleverde geschriften zijn niet-canoniek.

Voorbeelden van deuterocanonieke Bijbelboeken zijn Tobit, Judit, Wijsheid, Baruch, Wijsheid van Jezus Sirach, en de boeken Makkabeeën. Voorbeelden van niet-canonieke geschriften zijn betreffen vooral evangelieën die later ontdekt zijn (denk aan de dode zee rollen) zoals het Evangelie volgens Judas, het Evangelie volgens Thomas en het Evangelie volgens Maria Magdalena, maar ook bijvoorbeeld de Didache, de Brief van Barnabas en de Herder van Hermas.

Het Bijbelboek de Wijsheid van Jezus Sirach behoort tot de deuterocanonieke boeken. Hoewel het boek oorspronkelijk in het Hebreeuws geschreven werd, is er geen volledig manuscript in die taal voorhanden. Wel zijn er enkele fragmenten van de Hebreeuwse tekst gevonden. De oudste volledige manuscripten die van het boek gevonden zijn, zijn in het Grieks geschreven. Er zijn manuscripten gevonden van twee afzonderlijke versies van de tekst: een lange versie en een kortere versie. Vergelijking met gevonden fragmenten van de Hebreeuwse tekst laten zien dat de kortere versie van de tekst waarschijnlijk de meest oorspronkelijke versie is. Het boek maakt tevens deel uit van de Septuagint, de Griekse vertaling van het Oude Testament. Omdat het boek de status deuterocanoniek bezit, wordt het door katholieken en orthodoxen tot de canon gerekend, maar voor protestanten is het boek niet-canoniek of apocrief.

Structuur

Het Bijbelboek Wijsheid van Jezus Sirach heeft geen duidelijk aanwijsbare structuur. Dit komt vooral omdat het inhoudelijk geen eenheid heeft; het is een verzameling van spreuken en liederen, voorzien van een voorwoord door Jezus ben Sirach. De spreuken zijn gegroepeerd volgens thema’s, zoals bijvoorbeeld ‘omgang met vrouwen’ (Sir 9:1-9) of ‘schaamte’ (Sir 4:20-31). Het merendeel van de spreuken is in te delen in een van de volgende categorieën: omgang met anderen (vrouwen, priesters, et cetera), emoties en karaktertrekken (schaamte, bescheidenheid, hoogmoed, et cetera), geld (omgang met rijken, rijkdom, de armen, et cetera), sociale kwesties (eer, onrecht, macht, et cetera), spraak (spreken en zwijgen, roddelen, et cetera) en de wijsheid zelf. Een heel opvallend thema is dat van 'vriendschap', waaraan de schrijver liefst zeven passages heeft gewijd.

In de hoofdstukken 44-50 (de zogeheten 'Lof der Vaderen') geeft het geschrift een heel eigen gekleurd overzicht van de belangrijkste personen en gebeurtenissen uit de geschiedenis van Israël.

Bron: Tilburg School of Catholic Theology, met dank aan Panc Beentjes.