Prof. dr. H. Noordegraaf is bijzonder hoogleraar Diaconaat vanwege de Stichting Rotterdam aan de Protestantse Theologische Universiteit, vestiging Leiden en docent diaconaat aldaar.

Aanleiding voor dit artikel is de door de toenmalige minister Plasterk gepubliceerde nota Meer kansen voor vrouwen. Emancipatiebeleid 2008-2011. Hij stelde daarin uitdrukkelijk het vraagstuk van seksualisering aan de orde en zag daarbij een rol voor de overheid weggelegd ter bescherming van jongeren wanneer ouders daar zelf niet in slagen.

Maar was en is er niet het adagium ‘de overheid is geen zedenmeester’? Er was en is een grote vrees voor paternalisme, het opleggen door overheid en hulpverlening van waarden en normen en het daarmee ingaan tegen de autonomie van burger en cliënt.

 

Deze discussie is ook voor kerken van belang, bijvoorbeeld met het oog op hun diaconaal en pastoraal werk en hun opstelling ten opzichte van samenlevingsvragen en daarom is het volgens Noordegraaf interessant om hier verder op in te gaan.

Het doorvoeren van de gedachte dat moraal zoveel mogelijk uit het publieke domein geweerd moet worden omdat dit alleen een zaak is van het individu zelf, heeft geresulteerd in het beeld van de mondige burger, die in autonomie, zelfredzaamheid, zelfstandigheid en al ondernemend zijn leven vorm geeft. Dit vormt het uitgangspunt voor veel beleid: een ieder kan zijn autonomie vorm geven als hij anderen maar niet schaadt.

Deze opvatting doet volgens Noordegraag geen recht aan de verantwoordelijkheidsdimensie van het bestaan (die meer is dan niet-schaden), noch aan de kwetsbaarheid die onvermijdelijk met dat bestaan gegeven is, noch met het gegeven dat niet iedereen kan voldoen aan de norm van het mondige burger zijn.

Hij wijst op het onderscheid tussen het liberaal paternalisme enerzijds en empathische en pedagogische bemoeizorg anderzijds. Bij het eerste staat overlastbestrijding en repressie voorop, bij de tweede, waar klassiek-christelijke waarden centraal staan, het helpen van de cliënt om latente vragen te articuleren en om noden en behoeften van cliënten kritisch te bevragen. Repressie kan en moet volgens Noordegraaf soms onderdeel zijn van een meervoudige aanpak van problemen, maar mag niet het enige zijn. 

Hij besluit: ‘De traditie van de volksopvoeding leert ons bovendien dat deze aanpak in nog een breder kader geplaatst moet worden, namelijk dat van een rechtvaardige samenleving. Die sociaal-democratische onderwijzers en dominees verbonden hun inzet voor volksopvoeding en -verheffing met dat perspectief. Concreet betekende dat: toegang voor een ieder tot wezenlijke instituties als arbeidsmarkt, volkshuisvesting, onderwijs, gezondheidszorg, een fatsoenlijk loon en een stelsel van sociale zekerheid dat mensen voldoende inkomen bood als zij daar zelf niet in konden voorzien. Voorts was er aandacht voor structurele factoren (nu onder meer te vinden in extreme vormen van commercialisering, geweld en seksualisering in de beeldcultuur). Al deze ingrediënten lijken mij onontbeerlijk bij de aanpak van hedendaagse sociale kwesties.

Het tijdschrift Theologisch Debat is per december 2011 opgehouden te bestaan en heeft de bestaande jaargangen om niet digitaal ter beschikking gesteld aan Lucepedia.